Gisteren herdachten we de slachtoffers van oorlog. Vandaag, op Bevrijdingsdag, vieren we de vrijheid. Ik doe dat vandaag in het noorden van het land, op de bevrijdingsfestivals van Leeuwarden, Assen en Groningen. We vieren de vrijheid om die vrijheid te koesteren.
Vrijheid lijkt vanzelfsprekend. Maar niets is minder waar. Op de tijdlijn van de geschiedenis zijn onze vrede, veiligheid en voorspoed maar een heel klein streepje. De laatste oorlog is nog geen mensenleven geleden. De Europese eenwording is in mijn ogen nog steeds het meest succesvolle antwoord op de neiging tot zelfvernietiging die wij Europeanen vaak aan de dag hebben gelegd.
De loopgraven en schuttersputjes zijn vervangen door vergadertafels en conferentie-oorden.
Het is onze verantwoordelijkheid te herdenken en te vieren, om het besef over de waarde van vrijheid levend te houden. Om het door te geven aan onze kinderen en kleinkinderen. Om niet onverschillig te worden.
Vrijheid, gelijkheid tussen man en vrouw, vrede, voorspoed, democratie, rechtsstaat, solidariteit, mensenrechten: het zijn onze Europese waarden. Ze hebben koestering, voeding en bescherming nodig.
Als we onverschillig zijn, verliezen we die waarden. Onverschilligheid is koren op de molen van nationalisten en populisten. De mensen die op luide toon het recht opeisen alles te mogen zeggen en op dezelfde luide toon stellen dat je daar niks tegenin mag brengen, want dan demoniseer je hen. Men doet alsof wetenschap en een mening dezelfde waarde hebben. ‘Het is tijd dat we gewoon kunnen zeggen wat we vinden. Weg met politieke correctheid.’ Maar als emoties regeren en feiten er niet toe doen, hoe herken je dan nog leugens? Hoe bestrijd je dan onwaarheid?
Politiek mag nooit vrijblijvende borrelpraat zijn, daarvoor zijn de gevolgen van politiek handelen te belangrijk. Het gebruik van woorden door mensen met gezag, heeft per definitie effect. Het is een vorm van machtsuitoefening. Ik zal tot mijn laatste adem verdedigen dat iedereen – binnen de grenzen van de wet – mag zeggen wat hij of zij denkt. Maar ik zal de leugen een stevig weerwoord geven. Vrijheid van meningsuiting is een groot goed, maar veeleisend. Het vergt van ons verantwoordelijkheid en actief burgerschap om weerwoord te bieden. Om op te staan en je uit te spreken wanneer dat moet.
Mijn generatie groeide op met de gedachte dat het morgen altijd beter wordt. De onvermijdelijkheid van toenemende vrijheid. Maar de vrees voor achteruitgang groeit. Alles wat de mens heeft opgebouwd kan kapot. Gezondheid, een dak boven je hoofd, fatsoenlijk werk en een goed pensioen. Niet eerder hadden zoveel Nederlanders het zo goed. Maar in een snel veranderende wereld raken veel te veel mensen achterop.
Daarom is herverdeling nodig, op basis van solidariteit. Omdat de maatschappelijke verhoudingen door de digitale revolutie geen recht meer doen aan de belangen van ‘the many’ maar vooral ten goede komen aan ‘the few’. Progressieve partijen kunnen solidariteit opnieuw formuleren. Hoop en perspectief bieden aan de middenklassen is hét medicijn tegen onderlinge haat en ongelijkheid.
Vrijheid is niet vanzelfsprekend, en het gevaar van onverschilligheid ligt op de loer. Daarom moeten we onze waarden verdedigen wanneer zij worden aangevallen, moeten we solidariteit verdiepen als ongelijkheid groeit. Pedro Sánchez heeft in Spanje laten zien wat dit oplevert: een klinkende overwinning van de sociaaldemocraten. Wij gaan laten zien dat we hetzelfde kunnen. Omdat solidariteit het beste middel is. Tegen onverschilligheid en voor onze vrijheid.
Hartelijke groet,
Frans Timmermans
